Nguồn ô nhiễm “nằm vùng” trong không gian sống

Không khí trong nhà đang ngày càng ô nhiễm

Chất lượng không khí trong nhà (Indoor Air Quality - IAQ) là thước đo mức độ sạch sẽ và an toàn của không khí trong các công trình xây dựng, xét theo các tiêu chí sức khỏe và sự thoải mái của người sử dụng. 

Không gian kín tưởng như an toàn nhưng lại là môi trường lý tưởng để các chất ô nhiễm tích tụ với nồng độ cao. Theo Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ (EPA), mức độ ô nhiễm không khí trong nhà có thể cao hơn 2-5 lần, thậm chí tới 100 lần so với ngoài trời. Hiện tượng này phổ biến ở các tòa nhà sử dụng điều hòa nhưng thiếu hệ thống thông gió, khiến khí độc và bụi mịn không được đào thải mà tích tụ theo thời gian.

Tại Việt Nam, báo cáo khảo sát của Viện Sức khỏe nghề nghiệp và Môi trường (Bộ Y tế, năm 2017) cho thấy, mức độ ô nhiễm không khí trong nhà ở đô thị đang ở mức đáng báo động. Tại Hà Nội, nồng độ bụi PM10 trong phòng khách của các hộ gia đình ở mặt đường vượt tiêu chuẩn cho phép 2,5 lần, trong khi PM2.5 vượt 3 lần. Tại các nhà trong hẻm, chỉ số này vượt chuẩn 1,6 - 1,8 lần. Các căn hộ mới cũng ghi nhận mức vượt chuẩn 1,1 - 1,3 lần, trong khi văn phòng làm việc vượt chuẩn 1,4 - 1,7 lần. Đồng thời, kết quả cũng cho thấy, vi khuẩn hiếu khí, nấm mốc và liên cầu tan huyết có trong các hộ gia đình được khảo sát.

Các nguồn phát sinh ô nhiễm trong nhà

Ô nhiễm không khí trong nhà xuất phát từ cả nguyên nhân nội sinh và ngoại sinh. Trong đó, hoạt động đốt cháy là một trong những nguồn phát thải chủ yếu. Việc sử dụng bếp than, củi để nấu nướng tạo ra khói và bụi mịn. Ngay cả bếp gas và các thiết bị sử dụng nhiên liệu hóa thạch như lò sưởi cũng sinh ra khí độc như carbon monoxide (CO) và nitrogen dioxide (NO₂) nếu không có hệ thống thông gió phù hợp.

Khói thuốc lá, bao gồm cả việc hút thuốc thụ động, thải ra hàng trăm chất hóa học độc hại, làm giảm chất lượng không khí. Thói quen đốt nhang, vàng mã trong không gian kín cũng góp phần làm tăng nồng độ bụi và khí độc trong nhà.

Nhiều sản phẩm và vật dụng gia đình như chất tẩy rửa, dung dịch vệ sinh, sơn, keo dán, bình xịt khử mùi, thuốc diệt côn trùng đều phát tán các hợp chất hữu cơ bay hơi (VOC). Vật liệu xây dựng như ván ép, gỗ dăm, thảm nhựa PVC, vecni, sơn tường có thể giải phóng các chất độc như formaldehyde và VOC trong thời gian dài. Một số vật liệu còn chứa amiang - chất có thể phát tán sợi bụi cực nhỏ, ảnh hưởng nghiêm trọng đến phổi. Ngoài ra, các thiết bị văn phòng như máy in, máy photocopy vận hành trong không gian kín cũng phát thải khí ozone (O3 - có tính oxy hóa mạnh) và bụi siêu mịn.

Ngoài ra, nấm mốc thường phát triển tại các khu vực ẩm thấp như nhà tắm, tường thấm nước, giải phóng bào tử và độc tố nấm. Vật nuôi như chó, mèo, chim cảnh làm phát tán lông, vảy da và ký sinh trùng, dễ gây dị ứng. Bụi trong nhà thông thường tích tụ nhiều vi sinh vật, mạt bụi, phấn hoa - đặc biệt ở thảm trải sàn, rèm cửa, ghế nệm. Cùng lúc, bụi PM2.5, khí thải từ phương tiện giao thông và các nguồn công nghiệp có thể xâm nhập vào nhà qua cửa sổ, khe cửa, hoặc mỗi lần mở cửa nếu không có hệ thống lọc khí.

Ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe

Không khí ô nhiễm trong nhà có thể gây ra hàng loạt vấn đề về sức khỏe. Người sống trong môi trường này dễ gặp các triệu chứng như cay mắt, đau đầu, nghẹt mũi, khô họng, chóng mặt, mệt mỏi. Đối với người mắc bệnh hô hấp hoặc hen suyễn, bụi mịn và các chất kích thích trong không khí có thể gây ra cơn khó thở, khò khè.

Về lâu dài, việc tiếp xúc thường xuyên với không khí ô nhiễm làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch, đột quỵ, ung thư phổi và bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD). Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), năm 2020 có khoảng 3,2 triệu người tử vong vì ô nhiễm không khí trong nhà, chiếm gần một nửa số ca tử vong do ô nhiễm không khí trên toàn cầu. Nếu tính cả trong nhà và ngoài trời, tổng số ca tử vong mỗi năm lên đến 6,7 triệu người.

Phụ nữ và trẻ em là nhóm chịu ảnh hưởng nghiêm trọng nhất do dành nhiều thời gian trong nhà và tiếp xúc thường xuyên với khói, bụi từ nấu nướng và dọn dẹp. Tại TP.HCM, một nghiên cứu thực hiện trên 15.000 trẻ em cho thấy rõ mối liên hệ giữa chất lượng không khí trong nhà kém và tỷ lệ viêm đường hô hấp, đặc biệt tại các hộ gia đình có người hút thuốc hoặc sử dụng bếp than, củi.

Thực trạng còn bị xem nhẹ

Tại Việt Nam, ô nhiễm không khí trong nhà vẫn chưa được quan tâm đúng mức. Phần lớn người dân chỉ theo dõi chỉ số AQI ngoài trời mà hiếm khi để ý tới chất lượng không khí tại nơi sinh sống và làm việc. Trong khi đó, WHO đã xác định đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tật và tử vong.

Ngày 29/8/2022, Bộ Khoa học và Công nghệ ban hành Quyết định số 1686/QĐ-BKHCN, công bố Tiêu chuẩn Quốc gia TCVN 13521:2022 - Nhà ở và nhà công cộng - Các thông số chất lượng không khí trong nhà. Tuy nhiên, phần lớn nhà ở và công trình dân dụng hiện nay chưa được thiết kế để đáp ứng yêu cầu IAQ, thiếu hệ thống thông gió hoặc có nhưng hoạt động không hiệu quả. Nhiều hộ gia đình vì tiết kiệm điện hoặc tránh bụi nên xây nhà kín, không có giải pháp lưu thông, lọc khí. Dù máy lọc không khí đã dần phổ biến tại các đô thị lớn, nhưng vẫn chưa trở thành thiết bị thông dụng.

Việc nâng cao nhận thức và kiểm soát chất lượng không khí trong không gian sống là điều cần thiết. Khi hiểu rõ các nguy cơ tiềm ẩn, mỗi cá nhân mới có thể chủ động bảo vệ sức khỏe cho bản thân và gia đình trước “mối nguy vô hình” mang tên ô nhiễm không khí trong nhà.

(Các bài tiếp theo sẽ phân tích cụ thể từng dạng ô nhiễm không khí trong nhà, và giới thiệu các giải pháp cải thiện phù hợp với điều kiện sống thực tế)   

 

Cảnh báo ô nhiễm không khí từ sản phẩm có mùi thơm

Ô nhiễm không khí trong nhà: Nguyên nhân và cách xử lý hiệu quả

Ô nhiễm không khí ảnh hưởng đến sức khỏe tim mạch ra sao?

Ô nhiễm không khí làm ảnh hưởng tới khả năng nhận thức?