Làm thế nào để phân biệt giữa “burn out” và trầm cảm?

Burn out và trầm cảm có nhiều triệu chứng tương đồng cần phân biệt rõ để có hướng điều trị phù hợp

Bunrn out (kiệt sức): Sự "quá tải" kéo dài

Theo Hiệp hội Tâm lý học Mỹ (APA), kiệt sức được định nghĩa là “sự kiệt quệ về thể chất, cảm xúc hoặc tinh thần đi kèm giảm động lực, hiệu suất làm việc thấp và thái độ tiêu cực với bản thân cũng như người khác”.

Biểu hiện của kiệt sức khá đa dạng: mất ngủ, khó tập trung, chán ăn, thường xuyên cáu gắt hoặc lo âu. Nguồn gốc của trạng thái này thường đến từ sự căng thẳng kéo dài liên quan đến một nghĩa vụ cụ thể, ví dụ công việc quá tải hoặc trách nhiệm chăm sóc người thân. Các chuyên gia tâm lý cho rằng bạn có thể nhận ra mình đang kiệt sức khi bắt đầu hoài nghi về giá trị công việc hoặc thấy năng suất giảm sút rõ rệt. Điều này có thể bộc lộ qua việc bạn dễ bực tức với đồng nghiệp, hoặc thường xuyên mất kiên nhẫn với con cái.

Nếu tình trạng không được cải thiện, kiệt sức có thể tiến triển thành trầm cảm. TS. Cynthia Vejar, chuyên gia tư vấn sức khỏe tâm thần tại trường Cao đẳng Lebanon (Lebanon Valley College), cảnh báo: “Khi kiệt sức kéo dài, khả năng phục hồi của con người giảm đi, việc chăm sóc bản thân bị bỏ bê. Lâu dần, họ có thể rơi vào cảm giác tuyệt vọng, cạn kiệt cả thể chất lẫn tinh thần”.

Trầm cảm: Một rối loạn tâm thần nghiêm trọng

Khác với kiệt sức, trầm cảm không chỉ là phản ứng tạm thời trước áp lực. Đây là một tình trạng sức khỏe tâm thần được chẩn đoán lâm sàng, có ảnh hưởng sâu rộng đến cảm xúc, suy nghĩ và hành vi.

Theo Hiệp hội Tâm thần Mỹ, các triệu chứng trầm cảm có thể bao gồm: cảm giác buồn bã, trống rỗng, mất hy vọng, giảm hứng thú với hoạt động từng yêu thích, rối loạn ăn uống và giấc ngủ, cùng với khó tập trung. Điểm đặc trưng là chúng thường kéo dài, lặp lại và ảnh hưởng đến nhiều mặt của cuộc sống, chứ không chỉ giới hạn ở một trách nhiệm cụ thể.

Nguyên nhân trầm cảm rất đa dạng, bao gồm yếu tố di truyền, sinh học, môi trường và xã hội. Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC) cho biết: tiền sử gia đình, bệnh lý mạn tính, sang chấn tâm lý hoặc biến cố lớn như mất mát, ly hôn… đều có thể làm tăng nguy cơ trầm cảm.

Làm thế nào để phân biệt?

Mặc dù có chung nhiều triệu chứng tương đồng như mệt mỏi, mất động lực, thờ ơ, song hai tình trạng này vẫn có những điểm khác biệt quan trọng.

Kiệt sức thường bắt nguồn từ yếu tố bên ngoài: Công việc quá tải, trách nhiệm gia đình, thiếu thời gian nghỉ ngơi. Nó thường chỉ ảnh hưởng mạnh đến một khía cạnh của đời sống và có thể cải thiện nếu áp lực được giảm bớt. Chẳng hạn, bạn biết rõ mình kiệt sức vì làm việc quá nhiều giờ liên tục, hoặc vì phải chăm sóc người thân mà không có thời gian nghỉ.

Trong khi đó, trầm cảm thường lan rộng hơn, không dễ xác định nguyên nhân cụ thể. Người bệnh có thể cảm thấy mọi thứ đều trở nên nặng nề, ngay cả những hoạt động từng mang lại niềm vui. Việc thay đổi một yếu tố bên ngoài hiếm khi đủ để cải thiện tình trạng, bởi gốc rễ vấn đề nằm sâu hơn trong sự mất cân bằng sinh học và tâm lý.

Cách đối phó với kiệt sức

Kiệt sức thường có thể cải thiện thông qua thay đổi lối sống. Vì vậy, các chuyên gia khuyến nghị:

- Đặt ranh giới: Giảm bớt giờ làm việc, phân chia trách nhiệm hoặc tìm sự hỗ trợ từ gia đình, đồng nghiệp.

- Học cách nói “không”: Không nhất thiết phải nhận thêm mọi yêu cầu hay trách nhiệm xã hội.

- Nghỉ ngơi hợp lý: Cố gắng ngủ đủ 7–8 tiếng mỗi ngày để cơ thể hồi phục.

- Dành thời gian cho bản thân: Một buổi đi bộ, đọc sách, hay tắm nước ấm đều có thể giúp tái tạo năng lượng.

- Tập luyện đều đặn: Vận động được chứng minh là làm giảm căng thẳng và cải thiện tâm trạng.

- Thư giãn tinh thần: Thử thiền, yoga hoặc các bài tập hít thở sâu vài phút mỗi ngày.

Điều trị trầm cảm

Khác với kiệt sức, trầm cảm thường không thể tự vượt qua chỉ bằng thay đổi thói quen. Việc điều trị thường bao gồm:

- Liệu pháp trò chuyện: Các phương pháp như trị liệu hành vi nhận thức (CBT) giúp điều chỉnh suy nghĩ tiêu cực và rèn luyện kỹ năng đối phó.

- Thuốc chống trầm cảm: Bác sĩ có thể kê đơn thuốc như SSRI, SNRI hoặc các nhóm thuốc khác tùy từng trường hợp.

- Kết hợp hỗ trợ xã hội: Gia đình, bạn bè hoặc các nhóm hỗ trợ cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong tiến trình hồi phục.

Dù là kiệt sức hay trầm cảm, bước đầu tiên để cải thiện là thừa nhận cảm xúc và nhận ra mình đang gặp khó khăn. Từ đó, hãy tìm đến các nguồn lực hỗ trợ phù hợp: chia sẻ với đồng nghiệp, bạn bè, người thân, hoặc chủ động gặp chuyên gia trị liệu. Nếu sau một thời gian tự chăm sóc, các triệu chứng không thuyên giảm, bạn nên trao đổi với bác sĩ để được chẩn đoán và lên kế hoạch điều trị phù hợp.

 

"Burn out" và điểm khác biệt với mệt mỏi thông thường?

Infographic: "Tái thiết lập" sức khỏe khi bị kiệt sức

6 dấu hiệu bạn đang kiệt sức vì công việc

Xử trí thế nào khi bị sốc nhiệt, kiệt sức do nhiệt?