Thiền định và những thay đổi bất ngờ trong não bộ

Thiền định không chỉ mang lại nhiều lợi ích cho sức khoẻ tổng thể mà còn giúp não bộ thay đổi theo chiều hướng tích cực.

Thiền làm thay đổi cấu trúc và hoạt động của não

TS.BS Mirela Loftus đồng thời là Giám đốc Y khoa tại trung tâm chăm sóc sức khoẻ tâm thần Newport Healthcare (Mỹ) cho biết, thiền định có thể làm tăng chất xám ở những vùng liên quan đến học tập, trí nhớ, điều hòa cảm xúc và nhận thức. Chất xám chính là phần đảm nhiệm các hoạt động xử lý thông tin và quyết định trong não, nên việc gia tăng chất xám đồng nghĩa với khả năng tư duy và tập trung được cải thiện rõ rệt.

Không chỉ vậy, hình ảnh chụp MRI cho thấy thiền định giúp tăng độ dày của vỏ não trước trán đảm nhiệm các chức năng nhận thức cao cấp như lập kế hoạch, ra quyết định và tự kiểm soát. Theo TS.BS Loftus, việc tăng cường kết nối thần kinh tại vùng này còn giúp não bộ trở nên “linh hoạt” hơn trong việc thích ứng với thông tin và trải nghiệm mới.

Tính “dẻo” của não được củng cố

Tính dẻo thần kinh là khả năng thay đổi và tái cấu trúc của não khi tiếp nhận kiến thức hoặc trải nghiệm mới. Thiền định kích thích quá trình này bằng cách tăng cường sự kết nối giữa các vùng khác nhau trong não. Nhờ đó, người tập thiền có thể cải thiện khả năng xử lý thông tin, điều hòa cảm xúc và kiểm soát hành vi tốt hơn.

Theo T.S Gary Soffer, chuyên gia y học tích hợp tại Đại học Yale Medicine (Mỹ), nếu thiền định có thể được bào chế thành thuốc, “mọi bác sĩ đều sẽ kê đơn cho bệnh nhân”. Bởi ngoài những thay đổi về cấu trúc, thiền định còn tác động đến các chất hóa học trong não giúp điều hòa cảm xúc và nâng cao tinh thần.

Tăng cường hormone “hạnh phúc”

Thiền định làm tăng hai chất dẫn truyền thần kinh liên quan trực tiếp đến cảm giác hạnh phúc, thư giãn và tích cực là dopamine và serotonin. Khi cơ thể có nhiều serotonin và dopamine hơn, con người sẽ cảm thấy nhẹ nhõm, dễ ngủ, giảm lo âu và có tinh thần lạc quan hơn.

Đặc biệt, thiền còn giúp làm dịu hệ thần kinh bằng cách thay đổi sóng não. Người thường xuyên thiền định có mức sóng gamma cao hơn, giúp cải thiện khả năng tập trung, ghi nhớ và nhận thức. Đồng thời, thiền còn làm giảm kích thước của hạch hạnh nhân liên quan đến phản ứng “chiến đấu hoặc bỏ chạy” khi căng thẳng. Việc vùng này thu nhỏ giúp cơ thể phản ứng bình tĩnh hơn trước áp lực.

Lợi ích lan tỏa toàn diện

Nhờ những thay đổi tích cực trong não bộ, thiền định mang lại hàng loạt lợi ích về tinh thần và thể chất. Nhiều nghiên cứu ghi nhận thiền giúp cải thiện tâm trạng, khả năng tập trung, trí nhớ, sự tự nhận thức, khả năng kiểm soát cảm xúc và cả chất lượng giấc ngủ. Ở một số người, thiền còn góp phần giảm đau, giảm lo âu, trầm cảm và cải thiện tình trạng rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD).

Theo TS. Soffer, thiền định không chỉ tốt cho sức khỏe tâm thần mà còn có tác động tích cực đến hệ miễn dịch và hệ thần kinh. “Thiền giống như một ‘liều thuốc’ tự nhiên, không có tác dụng phụ nhưng mang lại lợi ích lâu dài cho não bộ và cơ thể,” ông nói.

Làm thế nào để bắt đầu thiền mỗi ngày?

Để tận hưởng trọn vẹn lợi ích của thiền, nên duy trì thói quen đều đặn. Bạn có thể bắt đầu từ 5 phút mỗi ngày, sau đó tăng dần thời gian khi đã quen. Nên chọn một khung giờ cố định như buổi sáng, giờ nghỉ trưa hoặc trước khi đi ngủ để hình thành nhịp sinh học ổn định cho não.

Hãy tìm một không gian yên tĩnh, tắt điện thoại và ngồi thoải mái. Tập trung vào hơi thở, cảm nhận không khí đi vào và rời khỏi cơ thể. Khi tâm trí xao nhãng, chỉ cần nhẹ nhàng đưa sự chú ý trở lại với hơi thở. Nếu bạn là người mới, có thể tham khảo các ứng dụng hoặc video hướng dẫn thiền có sẵn, giúp việc bắt đầu trở nên dễ dàng hơn.

Ngoài thiền hơi thở, có nhiều phương pháp khác như thiền quét cơ thể (tập trung thư giãn từng bộ phận), thiền từ bi (gửi năng lượng tích cực đến bản thân và người khác) hay thiền hành (đi bộ chậm rãi trong chánh niệm). Dù theo cách nào, mục tiêu của thiền vẫn là đưa tâm trí trở về hiện tại và kết nối sâu sắc hơn với chính mình.

Giống như việc luyện tập thể thao, thiền định cần thời gian để mang lại hiệu quả. Những ngày đầu, tâm trí có thể vẫn xao động, nhưng chỉ cần kiên nhẫn, bạn sẽ nhận thấy mình bình tĩnh hơn, tập trung hơn và ít bị cuốn vào căng thẳng hằng ngày. Khi đó, não bộ của bạn đã thật sự “thay đổi” trở nên khỏe mạnh, sáng suốt và an yên hơn bao giờ hết.

 

Chuyện gì xảy ra khi thiền định mỗi ngày?

Mối liên hệ độc đáo giữa thiền định và sức khoẻ đường ruột

4 bước đơn giản để bắt đầu thiền định

Ngoài thiền định, còn cách nào để thực hành tỉnh thức?