Liệu tư thế ngủ có thể phán ánh sức khoẻ tinh thần của một người?

Nhiều ý kiến trên các nền tảng mạng xã hội cho rằng, tư thế ngủ có thể phán ánh tình trạng sức khoẻ tinh thần của một người.

Giữa thời đại mà mọi thói quen hằng ngày đều có thể trở thành “trend” phân tích tâm lý, tư thế ngủ cũng không nằm ngoài cuộc. Một số video trên mạng xã hội TikTok lan truyền ý tưởng rằng ngủ theo tư thế “leo núi” hay bắt chéo chân khi nằm ngửa là dấu hiệu cho thấy chủ nhân đang chịu áp lực cảm xúc lớn. Dù nghe thú vị nhưng các chuyên gia cho biết hiện chưa có bằng chứng khoa học rõ ràng để kết luận tư thế ngủ phản ánh tình trạng tâm lý theo cách trực tiếp như vậy.

Theo TS. Bruce Tammelin, Giám đốc Y khoa Trung tâm Rối loạn Giấc ngủ thuộc Bệnh viện Providence St. Joseph (Mỹ), nhấn mạnh rằng nghiên cứu về tư thế ngủ còn rất hạn chế. Một số tài liệu được trích dẫn nhiều nhất cũng đã từ thập niên 1970, khi các phương pháp đánh giá giấc ngủ còn khá sơ khai. Những nghiên cứu hiện đại chủ yếu tập trung vào chất lượng giấc ngủ, sự gián đoạn trong đêm và khả năng phục hồi của cơ thể, thay vì ý nghĩa tâm lý của từng tư thế.

Một hướng nghiên cứu đáng chú ý là tác động của tư thế lên sức khỏe não bộ. Một số công trình cho thấy tư thế nằm nghiêng có thể hỗ trợ quá trình “dọn dẹp” chất thải thần kinh, góp phần giảm nguy cơ sa sút trí tuệ như bệnh Alzheimer. Tuy vậy, đây là ảnh hưởng sinh lý không phải yếu tố dự đoán trực tiếp trạng thái cảm xúc hay căng thẳng của con người.

Điểm mà giới chuyên môn đồng thuận mạnh mẽ hơn là mối quan hệ hai chiều giữa căng thẳng và giấc ngủ. Dù ngủ bằng tư thế nào, khi cơ thể căng thẳng kéo dài, giấc ngủ sẽ bị ảnh hưởng; ngược lại, ngủ kém làm mức độ căng thẳng tăng thêm, tạo thành một vòng luẩn quẩn.

Khi căng thẳng xuất hiện, cơ thể kích hoạt trục hạ đồi – tuyến yên – tuyến thượng thận (HPA), giải phóng hormone cortisol giữ vai trò điều hòa phản ứng stress, giấc ngủ – thức và trao đổi chất. Nồng độ cortisol vốn có chu kỳ tự nhiên, giảm dần vào buổi tối để cơ thể sản xuất hormone melatonin và dễ đi vào giấc ngủ. Nhưng khi căng thẳng kéo dài khiến cortisol duy trì ở mức cao đến đêm, quá trình tiết melatonin bị gián đoạn. Điều này không chỉ làm khó ngủ mà còn tăng nguy cơ mất ngủ, rối loạn giấc ngủ về lâu dài.

Nồng độ cortisol cao kéo dài cũng liên quan đến đau mạn tính, trầm cảm, lo âu và sự tiến triển của một số bệnh thần kinh thoái hóa như Alzheimer hoặc Parkinson. Vì thế, giấc ngủ không chỉ là thời gian nghỉ ngơi mà còn là “gương phản chiếu” sức khỏe thần kinh – nội tiết của mỗi người.

TS. Tammelin cho biết những bệnh nhân được điều trị rối loạn giấc ngủ thường ghi nhận sự cải thiện rõ rệt về sức khỏe tinh thần. Điều này phù hợp với các nghiên cứu cho thấy các rối loạn như ngưng thở khi ngủ, hội chứng chân không yên, chứng ngủ rũ, ác mộng hay buồn ngủ quá mức vào ban ngày thường gặp hơn ở nhóm có vấn đề về tâm lý.

Một nhóm khác cần chú ý đặc biệt là những người thần kinh khác biệt, chẳng hạn người mắc rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD). Họ thường khó ngủ sâu vì mức melatonin ban đêm thấp, hệ thần kinh phản ứng quá mức hoặc nhạy cảm giác quan. Những yếu tố này không liên quan tới tư thế ngủ mà phản ánh sự khác biệt trong hoạt động thần kinh.

Theo chuyên gia Tâm thần Kyoungbin K. Im thuộc Đại học California (Mỹ), một số hành vi ban đêm như nghiến răng hay bịt tai khi ngủ có thể liên quan đến tình trạng hệ thần kinh đang hoạt hóa. Nhưng đây là phản ứng ngay tại thời điểm ngủ, không phải bằng chứng cho thấy người đó đã chịu stress lớn vào ban ngày. Tuy nhiên, các rối loạn như mộng du, hoảng sợ khi ngủ hay rối loạn vận động trong đêm thường xuất hiện nhiều hơn ở những người đang gánh chịu căng thẳng.

Vậy nên, thay vì cố gắng “giải mã” tính cách qua tư thế ngủ, cần nhận diện xem căng thẳng có đang can thiệp vào giấc ngủ hay không. Một số thay đổi nhỏ trong thói quen hằng đêm có thể giúp cơ thể thư giãn và cải thiện đáng kể chất lượng giấc ngủ. Trước hết, phòng ngủ cần được tách biệt khỏi công việc và các hoạt động khiến đầu óc phải tập trung. Việc tranh thủ làm việc trên giường hoặc dùng điện thoại đến sát giờ ngủ khiến não bộ khó “chuyển chế độ” sang trạng thái nghỉ ngơi. Bên cạnh đó, việc tránh các chất kích thích trong vòng ba giờ trước khi đi ngủ cũng rất quan trọng, đặc biệt là cà phê, đồ uống có cồn hoặc thức ăn quá nhiều dầu mỡ.

Nhiều chuyên gia khuyến khích thực hành các kỹ thuật thư giãn như thở sâu hoặc thư giãn cơ tiến triển, siết và thả lỏng từng nhóm cơ để giảm căng thẳng tích tụ trong ngày. Những hoạt động nhẹ nhàng trước giờ ngủ, như đọc sách, tắm nước ấm hoặc nghe nhạc chậm rãi, cũng giúp báo hiệu cho cơ thể rằng đã đến lúc nghỉ ngơi.

Dù tư thế ngủ có thể phản ánh một phần thói quen hoặc cảm giác thoải mái của mỗi người nhưng nó không phải công cụ chẩn đoán sức khỏe tinh thần. Nên chăm sóc giấc ngủ một cách chủ động: giảm căng thẳng, duy trì lịch ngủ đều đặn và tạo không gian ngủ yên tĩnh. Khi giấc ngủ được cải thiện, sức khỏe tinh thần cũng sẽ theo đó mà ổn định và phục hồi tốt hơn.

 

Bạn hiểu gì về giấc ngủ?

Rối loạn nhịp tim có ảnh hưởng đến giấc ngủ không?

Giấc ngủ kém khiến não bộ nhanh già

8 loại quả giúp hỗ trợ giấc ngủ tự nhiên